Trong dòng chảy lịch sử trang phục Việt, có một nét đẹp ẩn mình, sang trọng và đầy uy nghi, đó chính là chiếc áo Nhật Bình. Khác với sự quen thuộc của áo dài hay áo tứ thân, loại lễ phục đặc trưng của triều Nguyễn này ẩn chứa những câu chuyện lịch sử và nét tinh tế độc đáo mà không phải ai cũng tường tận. Hãy cùng Chuyên Đẹp khám phá vẻ đẹp có một không hai của áo Nhật Bình và những bí ẩn đằng sau tên gọi của nó.
Áo Nhật Bình, một biểu tượng trang phục truyền thống Việt Nam, mang vẻ đẹp tinh tế và sang trọng, gắn liền với nhiều câu chuyện lịch sử. Dù không phổ biến như áo dài hay áo tứ thân, áo Nhật Bình vẫn giữ một vị trí đặc biệt trong di sản văn hóa trang phục dân tộc.
Áo Nhật Bình là gì?
Áo Nhật Bình là một loại lễ phục truyền thống dành cho phụ nữ Việt Nam, đặc biệt phổ biến dưới triều Nguyễn. Khác với sự mềm mại của áo dài, áo Nhật Bình toát lên vẻ uy nghi và trang trọng. Tên gọi “Nhật Bình” được cho là xuất phát từ hình dáng cổ áo khi mặc, hai vạt áo phía trước ghép lại tạo thành một hình chữ nhật. Tuy nhiên, nguồn gốc chính xác của tên gọi này vẫn còn là chủ đề tranh luận và cần nghiên cứu sâu hơn.
Áo Nhật Bình thường được mặc ngoài áo ngũ thân tay chẽn, kết hợp với quần hoặc váy.
Cấu tạo đặc trưng của áo Nhật Bình
Áo Nhật Bình có cấu tạo gồm các bộ phận chính sau:
-
Cổ áo: Điểm nhấn đặc trưng của áo Nhật Bình. Chiều cao cổ áo có thể thay đổi tùy theo thời kỳ và tầng lớp, thường được trang trí cầu kỳ bằng chỉ vàng, chỉ bạc kim tuyến, tạo nên vẻ quyền quý.
-
Thân áo: Được may rộng và dài, có xẻ tà hai bên và nhấn eo. Chất liệu thường là lụa, gấm, hoặc đoạn cao cấp, thể hiện sự sang trọng.
-
Tay áo: Rộng và dài, tạo cảm giác uyển chuyển. Có thể may dáng tay chẽn hoặc tay loe tùy thời kỳ. Cửa tay áo thường được trang trí công phu, đôi khi có dải năm màu ngũ sắc (tượng trưng cho ngũ hành, trừ bậc hoàng hậu trở lên) và các họa tiết như hoa, bát bửu.
-
Họa tiết: Phong phú và đa dạng, thường mang tính biểu tượng như hình tròn khép kín chứa phượng ổ, loan ổ, hoặc các hoa văn hoa lá, chữ thọ. Họa tiết được thêu hoặc dệt tinh xảo bằng chỉ vàng, chỉ bạc, gửi gắm ước mong về hạnh phúc và may mắn.
- Gấu váy: Thường được trang trí họa tiết thuỷ ba (sóng nước).
Tay áo với dải năm màu là một nét đặc trưng.
Lịch sử hình thành và phát triển của áo Nhật Bình
Nguồn gốc sơ khai
Nhiều ghi chép lịch sử cho thấy áo Nhật Bình có nguồn gốc từ áo Phi Phong thời Minh Triều (Trung Quốc). Triều Nguyễn đã tiếp nhận và phát triển kiểu dáng này thành áo Đối Khâm Phi Phong, với đặc trưng là cổ áo hình chữ nhật và hai vạt áo cố định bằng dây buộc. Ban đầu, áo Nhật Bình là triều phục dành riêng cho nữ nhân hoàng tộc có địa vị cao như công chúa, phi tần và Hoàng Hậu.
Thời kỳ này, áo Nhật Bình trở thành lễ phục chính thức, với các quy định chặt chẽ về kiểu dáng, màu sắc, chất liệu và họa tiết, phản ánh rõ đẳng cấp và vị thế của người mặc.
Sau triều Nguyễn, áo Nhật Bình dần ít xuất hiện trong đời sống thường nhật. Ngày nay, chúng ta thường bắt gặp hình ảnh áo Nhật Bình trong các buổi biểu diễn nghệ thuật, phim ảnh cổ trang, hoặc tại các bảo tàng. Tuy vậy, áo Nhật Bình vẫn là một phần quan trọng, minh chứng cho sự tinh tế và giá trị văn hóa của trang phục Việt xưa.
Phụ kiện đi kèm
Áo Nhật Bình thường đi kèm với các phụ kiện như cúc áo nạm vàng hoặc đá quý. Phần dưới cổ tay áo có hai dải dây dài gọi là Thùy lưu. Trong các thời kỳ khác nhau, phụ kiện đi kèm có sự thay đổi: thời Gia Long có Kim ước, thời Thiệu Trị thay bằng Kim phượng, và đến cuối triều Nguyễn là khăn vành.
Các phụ kiện đi kèm thể hiện rõ địa vị người mặc.
Sự phân biệt các mẫu áo Nhật Bình theo cấp bậc
Theo “Khâm Định Đại Nam hội điển sự lệ”, áo Nhật Bình được quy định rõ ràng theo thứ bậc trong triều đình, thể hiện qua chất liệu, màu sắc, họa tiết và phụ kiện đi kèm.
Áo Nhật Bình của Hoàng Hậu
Áo của cấp bậc Hậu được làm từ sa sợi vàng, thêu 20 hoa văn rồng, phượng, trĩ, loan. Phụ kiện đi kèm bao gồm:
- Cửu long kim ước phát: 2 chiếc
- Cửu phượng kim ước phát: 1 chiếc
- Trâm phượng: 8 chiếc bằng vàng
Đối với thường phục, áo làm từ tơ Bát ti trắng, thêu hoa văn rồng phượng.
Áo Nhật Bình của Công Chúa
Áo của Công Chúa làm từ sợi sa, màu đỏ chủ đạo, thêu hoa văn phượng ổ. Phụ kiện đi kèm gồm:
- Thất Phượng Kim ước phát: 1 chiếc
- Trâm hoa: 12 cây
Áo Nhật Bình dành cho Cung Tần
Sự khác biệt về áo Nhật Bình dành cho cung tần thể hiện qua cấp bậc nhị, tam, tứ giai:
- Cung tần nhị giai: Áo làm bằng vải sa, màu xích đào, thêu hoa văn loan. Thường phục bằng tơ Bát ti, giữ nguyên hoa văn loan ổ. Phụ kiện: Ngũ phượng Kim ước phát (1 chiếc), trâm hoa (10 cây).
- Cung tần tam giai: Chất liệu và hoa văn tương tự nhị giai, nhưng màu sắc chuyển sang màu tím. Phụ kiện: Tam phương Kim ước phát (1 chiếc), trâm hoa (8 cây).
- Cung tần tứ giai: Áo làm bằng sợi sa, thường phục bằng tơ Bát ti trắng. Màu sắc chuyển sang tím nhạt, hoa văn hình loa. Phụ kiện: Phượng kim ước (1 chiếc), trâm cài (8 cây).
Áo Nhật Bình thời Vua Đồng Khánh
Về sau, áo Nhật Bình có xu hướng tối giản hóa. Các tư liệu cho thấy từ thời Vua Đồng Khánh trở đi, áo được lược bỏ nhiều chi tiết và phụ kiện. Áo thường được mặc với quần ống trắng và đầu vấn khăn to bản, màu sắc khăn có thể thay đổi theo cấp bậc.
Sự thay đổi trong thiết kế và phụ kiện qua các thời kỳ.
Áo Nhật Bình trong nghệ thuật và đời sống đương đại
Dù không còn là trang phục thường ngày, hình ảnh áo Nhật Bình vẫn thường xuyên xuất hiện trong các tác phẩm nghệ thuật, phim ảnh và sân khấu, góp phần tái hiện vẻ đẹp văn hóa dân tộc. Trong các sự kiện văn hóa, lễ hội, áo Nhật Bình được lựa chọn làm trang phục biểu diễn, giúp thế hệ trẻ tiếp cận và hiểu hơn về trang phục truyền thống này.
Nhiều nhà thiết kế thời trang hiện đại đã cách tân áo Nhật Bình, lồng ghép yếu tố hiện đại vào kiểu dáng, chất liệu và họa tiết, làm cho trang phục này trở nên gần gũi hơn với cuộc sống đương đại. Đây là tín hiệu đáng mừng, thể hiện sự quan tâm và nỗ lực của thế hệ trẻ trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị truyền thống.
Áo Nhật Bình là một di sản văn hóa quý báu của Việt Nam. Việc tìm hiểu, gìn giữ và phát huy giá trị của nó không chỉ là trách nhiệm của các nhà nghiên cứu, nghệ nhân mà còn của mỗi người dân Việt Nam. Bằng sự trân trọng và quan tâm đến các giá trị truyền thống, chúng ta đang góp phần làm giàu thêm bản sắc văn hóa Việt Nam.
Áo Nhật Bình tiếp tục lan tỏa vẻ đẹp văn hóa Việt.
Nếu bạn yêu thích vẻ đẹp vượt thời gian của trang phục truyền thống và muốn cập nhật thêm những xu hướng làm đẹp mới nhất, đừng bỏ lỡ chuyên mục Xu Hướng Làm Đẹp.
